Σε αυτό το άκρως κινηματογραφικό τοπίο, βγαλμένο από κάποια ταινία του Αγγελόπουλου, δεσπόζουν τα πλιθόκτιστα σπίτια από το βαθυκόκκινο χώμα της περιοχής, ανάμεσα σε δάση οξυάς. Η συγκεκριμένη παραδοσιακή αρχιτεκτονική, σπανίως συναντάται στον ελλαδικό χώρο σε τόσο μεγάλη κλίμακα οικισμών.

Βρίσκεται στο βόρειο άκρο του νομού Καστοριάς, 24 χλμ. βορείως της πόλης μέσω της επαρχιακής οδού που συνδέει την Καστοριά με τις Πρέσπες.
Ο οικισμός του Κρανιώνα αποτελείται από τον Άνω Κρανιώνα και τον Κάτω Κρανιώνα. Τους δυο οικισμούς χωρίζει ο ποταμός Λαδοπόταμος, ο οποίος αποτελεί παραπόταμο του Αλιάκμονα.

Τα παλιά πλίθινα σπίτια του χωριού, άλλα μισογκρεμισμένα και άλλα σε καλύτερη κατάσταση, είναι παρατημένα εδώ και δεκαετίες χωρίς να έχουν επηρεαστεί από την ανθρώπινη δραστηριότητα, παρά μόνον από τα στοιχεία της φύσης και την φθορά του χρόνου.

Το ερημωμένο αυτό χωριό δεν εγκαταλείφθηκε σταδιακά αλλά αντιθέτως εγκαταλείφθηκε βάναυσα και ξαφνικά όπως μαρτυρούν τα εναπομείναντα υπολείμματα της τότε εποχής. Οι δύο μόνιμοι κάτοικοι του οικισμού δεν είναι άλλοι παρά ο χρόνος και η λήθη.

Μετά την λήξη του εμφυλίου πολέμου (1949) ο οικισμός ερημώθηκε σε μεγάλο βαθμό καθώς πολλοί ήταν αυτοί που είχαν μεταναστεύσει στο εξωτερικό για κοινωνικο-πολιτικούς λόγους.

Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία απογραφής το 1878 ο οικισμός του Κρανιώνα απαριθμούσε 1200 κατοίκους, το 1945 623 ενώ το 1949 ο οικισμός αποτελούνταν απο 317 κατοίκους.

Το 1972, θεμελιώθηκε ο «πρότυπος οικισμός Κορεστίων» ή «Νέος Οικισμός», όπου μεταφέρθηκαν οι περισσότεροι κάτοικοι που δεν μετανάστευσαν.
Αυτά τα χωριά φέρουν ένα αρχιτεκτονικό και ιστορικό βάρος, κουβαλάνε μνήμη και μια ιστορία τρομερή. Φέρουν ως τις μέρες μας στους τοίχους ανεξίτηλα τα σημάδια που άφησε ο εμφύλιος πόλεμος, όπως αναφέρει ο συγγραφέας και ταξιδευτής Άγγελος Σινάνης.

Το 2009, στον οικισμό γυρίστηκαν κάποια από τα πλάνα της κινηματογραφικής ταινίας του Παντελή Βούλγαρη «Ψυχή βαθιά», η οποία αναφέρεται στα γεγονότα του Εμφυλίου πολέμου.

Κείμενο – Φωτογραφίες: Γιώργος Ριζόπουλος